Hoe licht kun je leven? – Over dankbaarheid

“Reflect on your blessings, on which every man has many, not on your past misfortunes, of which all men have some” (Iedereen kent tegenslagen, maar is omringd met veel meer zegeningen – realiseer je dat), schreef  Charles Dickens in 1897 – dat leer ik dan weer van mijn studenten.

Het studiejaar aan de Universiteit is weer afgelopen. De onderzoeken en papers zijn beoordeeld. Wat er voor mij uitspringt zijn de onderzoekjes van mijn eerstejaars. Ze laten honderd deelnemers een vragenlijstje invullen en kunnen dan (ook statistisch) laten zien dat er een verband bestaat tussen dankbaarheid en geluk. Hoe dankbaarder je in het leven slaat, des te gelukkiger voel je je.

Andere studenten konden laten zien dat wie ‘materialistisch’ is, wie zijn of haar geluk meer zoekt in dingen of bezittingen, juist wat ongelukkiger is. En dit zijn wat je noemt ‘robuuste’ bevindingen die we telkens weer opnieuw vinden. Wat bijzonder is in tijden dat er van de psychologie verteld wordt dat het moeilijk is om onderzoeken te herhalen en dan dezelfde uitkomsten te krijgen (repliceerbaarheid).

Positieve psychologie

Dit type onderzoek behoort tot het terrein van de positieve psychologie. Sinds 2011 hebben we in Nederland een hoogleraar Positieve Psychologie, Ernst Bohlmeijer. Hij verricht veel werk op dit terrein, redigeerde een Handboek Positieve Psychologie en schreef samen met Monique Hulsbergen een prachtig boek over Dankbaarheid.

Bohlmeijer en Hulsbergen laten zien dat wie dankbaar is zich, inderdaad, mentaal en fysiek beter voelt. Maar ook dat dankbaarheid een ‘mind-set’ is die je kunt trainen. En zij geven ook een aantal concrete oefeningen, zoals:

• Houd een dankbaarheidsdagboek bij
• Count your blessings (tel je zegeningen)
• Leer ook om je dankbaarheid uit te spreken.

Bohlmeijer en Hulsbergen gaan tot de grens van de academische psychologie, maar blijven daar wel heel nadrukkelijk binnen. Zo vinden we wel citaten van Henri Nouwen en Eckhart Tolle, maar de auteurs houden zich expliciet afzijdig van het ‘hogere’. Dat is een heel respectabele en voor hen een verstandige keuze.

Maar zelf ben ik hier niet aan gebonden en zal nu vrijmoedig het terrein van het ‘hogere’ betreden. Ooit, meer dan 20 jaar geleden, las ik een citaat van Deepak Chopra. In mijn eigen woorden: Het is fijn als je dankbaar kunt zijn ‘met een reden’. Maar die reden kan altijd wegvallen. Kun je ook dankbaar zijn, ‘zonder reden’?  Dit is een krachtige aanwijzing. Het belang ervan voelde ik ook indertijd direct, al kon ik dat toen niet meteen duiden. Nu zal ik daar een poging toe doen – aan de hand van drie verhalen van Jezus.

Bouwen op rots

In het eerste verhaal laat Jezus zien dat het verstandig is om je huis op de rots te bouwen en niet op het zand. Immers op het zand gaat je huis schuiven, scheuren en instorten –wanneer de stormen van het leven komen. En die zullen komen. Als je huis op de rots gebouwd is, heeft het een goed fundament en blijft het ook in het orkaanseizoen overeind (Matteüs 7, 24-27, Lucas 6,46-49).

Nu zou ik dit zo uitleggen: als je alleen dankbaar kunt zijn vanwege de ‘positieve’ dingen in je leven (je gezondheid, je baan, je relatie, etc.), ben je verloren wanneer dit verandert of verdwijnt. En dat zal gebeuren. Natuurlijk mag je voor al die dingen zeker dankbaar zijn, en dat ben ik ook ten volle, maar je staat steviger wanneer je in de diepte óók nog een dankbaarheid voelt die voorbij gaat aan de wisselvalligheden van het leven. En ondertussen kun je natuurlijk  wel en waarschijnlijk juist extra genieten van al het goede dat er op dit moment in je leven is:

“He who kisses the joy as it flies

Lives In eternity’s sunrise.”

(Kus de vreugde wanneer deze langskomt

Dan gaat deze zon voortdurend voor je op)

Bron

De twee andere verhalen kunnen dit nog wat verduidelijken. Jezus zegt ook: “Geloof dat je het al ontvangen hebt en je zult het bezitten” (Marcus 11,24 ). Hier kun je de twee dimensies die ik hierboven impliciet noemde terugzien. Aan de ene kant heb je de dingen van de wereld (gezondheid, relaties, baan, huisvesting), eigenlijk: het zand.  Zaken die, hoe mooi ze ook kunnen zijn, zullen veranderen en voorbijgaan. “Het kan nooit zo blijven”, zei Boeddha hierover. Aan de andere kant zijn er dingen van de Geest, dat wat ‘voorbij de wereld’ is: de diepte, de bron, de eenheid, de Ene, het vader- en moederhuis.

Eckhart Tolle legt dit zo uit: als je je prioriteiten juist stelt, dus als je het contact met de bron voorop zet, dan voel je je op dit moment al op een diep niveau vervuld. Dat maakt het veel makkelijker en overzichtelijker om de dingen van de wereld op orde te krijgen. Je bent er net wat minder afhankelijk van, je gaat er iets minder dwangmatig mee om. Vanuit een positieve, dankbare mind-set speel je met je omstandigheden. Je voelt je positiever, je ziet meer mogelijkheden. Je uitstraling is aangenamer. En de dingen komen makkelijker op je af.

Meister Eckhart, de middeleeuwse christelijke mysticus, zegt: Je hebt in je hele leven eigenlijk maar één gebed nodig: “Dank U”. Dat kan je ‘daar’ brengen.

Dankbaarheid is de weg

Hoe moeten we dit uitleggen? Ik dacht eigenlijk meteen aan het gezegde: “Er is geen weg naar vrede, vrede is de weg.” Er is geen weg naar dankbaarheid, dankbaarheid is de weg. Dat zou in dit geval betekenen: er is geen andere route naar vervulling dan via dankbaarheid. De weg naar vervulling loopt dus niet via een gevoel van ‘tekort’, dat zal je daar nooit kunnen brengen.

En dat is een grote realisatie. Dankbaarheid kan alleen maar het eindpunt zijn, wanneer het ook al het beginpunt is.

Omgekeerd, wie juist uitgaat van tekort, gebrek en negativiteit, heeft een enorme kans in deze mindset te blijven hangen. Dit heeft veel consequenties. Als je je vastbijt in wat je mist, wat er ontbreekt, wat nog niet ontvangen is, of wat wel gebeurd is, maar niet had mogen gebeuren en vandaaruit probeer je de dingen meer naar je hand te zetten,  mis je kansen en mogelijkheden. Door je gefixeerde blik zie je het goede om je heen niet meer en dus ook niet de weg ernaartoe. En mocht je dan na heel veel struggle, stress en moeite alsnog krijgen wat je wilde, dan bevredigt het je maar kort en beklijft het niet, zolang je het contact met die verticale dimensie niet hebt.

Denk maar aan het cabaretliedje van Brigitte Kaandorp – “Ik heb een heel zwaar leven, nee echt heel zwaar …”.

Alles gaat fout, telkens opnieuw, van het ene naar het ander. “Dat heb ik weer.” Als je dan met zo’n mindset tijdelijk iets oplost, heb je door je negativiteit meteen weer twee andere problemen gecreëerd. Je leeft verkrampt, je hebt jezelf op slot gezet, het kan niet meer stromen vanuit jou en dus is er ook geen opening om te ontvangen. Geven en ontvangen zijn fundamenteel verbonden. “Want als we geven ontvangen we…”, bad Franciscus al.

En dit is exact wat Jezus bedoelt met: wie veel heeft, krijgt nog meer. Maar wie niet veel heeft, het weinige zal hem/haar nog ontnomen worden. (Mattheus 25,29)

Eknath Easwaran legt deze Bijbelpassage zo uit:

“if you are selfish with your love, the scant security you cling to will be battered by life. But if you give of yourself freely, your security will be unshakable. Your joy will be limitless.” 

(Als je zuinig met je liefde bent, zal je toch al onzekere basis door het leven onderuit gehaald worden. Maar als je je liefde ruimhartig deelt, is je basis onwankelbaar. En je vreugde grenzeloos.)

Dit gaat opnieuw over de vervulling, de overvloed die je ervaart, wanneer je in contact bent met de bron.

Echt verdriet of verlies

We hebben gezien dat openheid, kunnen geven en ontvangen, en dankbaarheid je gelukkiger maken, fysiek en mentaal veerkrachtiger. Je kunt de zegeningen in je leven tellen, al het goede dat om je heen is. En bovenal je kunt dankbaar zijn ‘zonder reden’. Dat laatste kun je alleen voelen als je echt aanwezig bent, in contact met de bron. En niet verdwaald in beperkende gedachten en pijnlijke emoties: “Ik heb een heel zwaar leven, nee écht heel zwaar.” Een bekende spirituele truc is de omkering, maak hiervan:  “Ik heb een heel licht leven, nee écht heel licht.”

Maar kan dat ook werken bij echte tegenslagen en werkelijk verlies?  Niemand zou kunnen ontkennen dat er naast voorspoed ook tegenspoed bestaat. Sterker nog ze kunnen niet zonder elkaar bestaan. En we lijden dan ook als het mis gaat op het ‘front’ van gezondheid, relaties, baan, huisvesting …

Zou het zo kunnen zijn dat ook ‘negatieve’ dingen, de minpool, ons naar de verticale dimensie zou kunnen brengen? Roemi zegt: “the moment you accept the troubles you have been given, the door will open.” Als je ook ‘ja’ kunt zeggen tegen de pijn en het verlies, die in elk leven aankloppen, dan ben je daar niet langer een speelbal van. Groot verdriet, afscheid en gemis zullen in bepaalde situaties zeker blijven bestaan. De Benedictijn Talafous merkt op dat in de feestelijke muziek van het Paasverhaal ook nog de donkere tonen van het lijden meeklinken. En toch kan lijden je op die manier ook weer in contact brengen met de diepte. Je staat met beide voeten op de rotsgrond, waar Jezus over sprak.

Omstandigheden

Stel dat “Dank U” onder alle omstandigheden je motto blijft, zoals Meister Eckhart adviseert, dan bengel je niet meer aan de touwtjes van de externe omstandigheden. Op die manier bieden ook obstakels een kans om dieper te gaan. Een kans, een uitnodiging, geen garantie, want je kunt ook ten onder gaan aan peilloos verdriet en gebrokenheid. Of, als het om ‘kleinere’ dingen gaat – aan klagen en slachtofferschap.

De omstandigheden in je leven heb je lang niet altijd in de hand; er is wel een keuze in hoe je je daartoe wilt verhouden. De Oostenrijkse  psychiater Viktor  Frankl, die zelf een concentratiekamp overleefde,  wees vanuit zijn eigen ervaring hierop. Hij liet tevens zien dat ongeneeslijke zieke mensen ook aan zo’n extreme situatie zin kunnen geven.

Wanneer je je leven, zoals het op dit moment is, altijd met een ‘ja’  benadert, ontstijg je het hele weefsel van plussen en minnen, en daarmee ook het ‘ego’. Als we elkaar ‘op die plek’ kunnen ontmoeten, creëren we een Nieuwe Aarde. En deze is al onderweg.  Psychologen hebben weliswaar ontdekt dat burn out en negativiteit ‘besmettelijk’ zijn. Maar het goede (onderzoeks)nieuws is dat positiviteit en dankbaarheid dat óók blijken te zijn. Aan ons de taak daar naar te leven. En zo komen aan het eind van mijn verhaal psychologie en spiritualiteit dan toch weer samen.

————————-

Bohlmeijer en Hulsbergen, De kracht van dankbaarheid, Lannoo, 192 blz, € 15,99

---

Dit bericht is eerder gepubliceerd op https://debezieling.nl/hoe-licht-kun-je-leven-over-dankbaarheid/

About Author