Winter Solstice, een kantelpunt
Met de winterzonnewende bereiken we een van de twee kantelpunten in het jaar. Op 21 december verandert de zon zijn koers en trekt hij van het zuiden weer naar het noorden. Het duurt kort, enkele dagen hooguit en dan is dat kantelmoment voorbij.
Stilstaan
Solstice betekent ‘stilstaan’. Gedurende enkele dagen komt de zon kop en gaat onder op dezelfde plaats aan de horizon: hij staat stil aan de hemel terwijl de aarde om hem heen cirkelt. Het is een magisch moment in de tijd dat ons uitnodigt om ook stil te staan en de tijd te nemen om terug te kijken en vooruit te zien.
Reflectie kunnen we in deze tijd goed gebruiken. Want waar zijn we eigenlijk beland? In de achter ons liggende jaren zagen we crisis op crisis ontstaan, en het klimaat dwingt ons om hele andere prioriteiten te vinden in ons leven. Het is een tijd van grote veranderingen en zoiets kan somber maken of strijdlustig of onverschillig. Maar hoe is het om je eens af te vragen waar al deze veranderingen over gaan?
Wij leven in een groot kantelpunt dat vaart kreeg in de tweede helft van de vorige eeuw, waar verschillende bewegingen de gevestigde orde onderuithaalden. Er werd gekraakt en gedemonstreerd en de vrouwenbeweging liet vijfduizend jaar vrouwenonderdrukking achter zich: de patriarchale cultuur die zich zo’n vijfduizend jaar ontwikkelde, was ten dode opgeschreven.
Culturen verschijnen en verdwijnen. Dergelijke overgangen gaan gepaard met strijd: de oude machten verzetten zich tegen verandering, willen hun hegemonie niet kwijt en oefenen top-down hun invloed uit. Maar de veranderingskrachten vechten zich omhoog vanuit de basis en zijn niet meer te stuiten. Dat leidt tot spanning, onzekerheid en angst en zo ontstaat de roep om een sterke leider die het tij moet keren en veiligheid brengen. Die staat op: we zien hoe reactionaire krachten de macht krijgen, proberen te behouden of te heroveren.
Tegelijkertijd wordt het ene na het andere schandaal waar onderdrukking, geweld en misbruik is gebruikt, openbaar: ineens wordt zichtbaar wat lang verborgen bleef. Men zegt wel dat aan het einde van een cultuur het meest slechte uit zo’n periode komt bovendrijven. Maar is het niet een verandering in bewustzijn die ons anders doet kijken naar dat wat zich voltrekt?
Een nieuw tijdperk
Het kantelpunt waarin wij als mensheid nu verkeren laat een cultuur achter zich vol hiërarchische structuren en onderdrukking. Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde aan de Erasmusuniversiteit van Rotterdam spreekt over de overgang naar een nieuw tijdperk.
Een nieuw tijdperk ontstaat door onze visie geleidelijk aan verschuift. Onze blik verandert, wat eerst haast onzichtbaar bleef, waar velen onder ons de schouders over ophaalden ‘want zo is het nu eenmaal’ wordt nu opgemerkt en veroordeelt. Met ons vermogen tot verbeelden kunnen ons een nieuwe wereldvisie voorstellen. Zo beginnen stemmen op te gaan om de natuur rechtspersoonlijkheid te geven. In 2017 werd als eerste ter wereld de Whanganui rivier in Nieuw Zeeland aangemerkt als rechtspersoon. Dat gebeurde na een decennialange strijd van de Maori-stam. Dit jaar werd een petitie aangeboden om de Maas als rechtspersoon aan te merken.
Symbioceen
Het begrip antropoceen is nog jong, zo’n honderd jaar misschien en deze term is pas recent bekender geworden. Het is het geologisch tijdperk van de mens, een periode waarin de (desastreuze) invloed van de mens overal op aarde aanwezig is. Terwijl de betekenis van dit begrip nog tot velen moet doordringen, introduceert Glenn Albright een nieuw begrip: het symbioceen: een tijdperk waarin de mens niet meer boven de natuur staat, maar beseft dat hij er zelf onderdeel van is en ermee samenwerkt.
Wat betekent deze omslag?
Levensweb
Fritjof Capra schreef in de jaren zeventig van de vorige eeuw over de onderlinge verbondenheid tussen wat wij ‘natuur’ noemen en de ‘mens’. Het is de titel van een van zijn boeken. Dat wat de inheemse volkeren altijd al wisten begint ook tot de mens van nu door te dringen: wij zijn onlosmakelijk verbonden met alles wat leeft, met planten, dieren, rotsen en bergbeken, met sterren en planeten. In dit perspectief is elke afgescheidenheid relatief.
Dit gaat ook over ons, over het menszijn en onze zelfbeelden. Want als we duidelijker gaan beseffen hoezeer we deel uitmaken van de kosmische realiteit, is het dan nog mogelijk om onszelf te blijven zien als separate individuen? Of als mensen die alleen dit ene leven op aarde hebben? Wat zou er gebeuren als we gaan beseffen dat we deel uitmaken van het grote, het kosmische het AL. Als we tot ons door laten dringen dat we onlosmakelijk verbonden zijn met de Bron waar alles uit voortkomt? En wat is daarvoor nodig?
Een open hart
Psychiater Jim van Os deed in een artikel in Trouw die bijzondere uitspraak: “Het is onverantwoord dat we mensen laten opgroeien zonder spirituele dimensie”.
Hier is een spraakmakend psychiater aan het woord die de spiritualiteit terugbrengt waar hij thuishoort. een psychologie zonder spirituele dimensie reduceert onze bewegingen tot functioneel of disfunctioneel gedrag, tot ziekte en stoornis, maar is het grootste trauma dat wij ervaren niet het feit dat we zijn afgesneden van onze spirituele wortels? Dat we niet langer weten wie we in wezen zijn?
Wat spiritualiteit is, laat zich niet gemakkelijk in een enkele omschrijving vangen, maar zeker is dat het gaat over wijsheid en er zijn vele paden die naar wijsheid leiden, schreef ik ooit. Wat voor mij in spiritualiteit centraal staat is de wijsheid van het hart. Daar vinden we compassie, liefde, daar raken we ontroerd en geraakt, door wat we om ons heen zien en door wat in ons binnenste leeft. Een wijs hart ontstaat als we ons hart durven openen.
Ons hart is het gevoelsorgaan bij uitstek, de plek waar we het gemakkelijkst gekwetst worden en die we als eerste sluiten om onszelf te beschermen tegen verwonding. Dat gebeurt vaak als we nog jong zijn. In een cultuur waar het verstand en de ratio overheersen is niet veel ruimte voor ons gevoel. Een gesloten hart zorgt voor onverschilligheid, we worden hard voor anderen én voor onszelf. Het is belangrijk om dat hart van ons weer te openen en dat kan.
Het is niet gemakkelijk, we ontmoeten de kwetsuren uit onze kindertijd, maar inmiddels zijn we volwassen en kunnen we die pijn verdragen. Als het hart zich opent, dan vinden we in de wond in het hart de liefde zelf die is gekwetst is. Die ontdekking brengt ons dieper in onszelf. We gaan de intimiteit met onszelf te ervaren, direct, en gaan zonder enige tussenkomst onszelf volledig liefhebben. En onvermijdelijk opent ons hart zich naar de buitenwereld. We gaan het leven zelf ervaren als waardevol, en gaan er alles aan doen om het te behouden, te verzorgen.
Hoe is om deze winterzonnewende stil te staan bij ons hart en te onderzoeken wat daar leeft? Is er onzekerheid of angst? Kijk dan eens verder terug en vraag je af waar je die angst voor het eerst hebt ervaren. Hoe oud was je toen? In mijn blog over de Kwetsbaarheid van het hart, op MaatschapWij vind je onderaan een oefening die je daarbij kan helpen. Je kunt deze oefening ook beluisteren op mijn podcast kanaal.
Liefde overwint alle obstakels. En sterker nog, het hart gaat samenwerken met ons denken en wordt een wijs hart. Een wijs hart neemt wijze beslissingen en gaat voor de Waarheid.
About Author
